معماری ایرانی اسلامی حلقه گمشده هویت شهری در شهرستان شهریار

معماری ایرانی- اسلامی حلقه گمشده هویت شهری در شهرستان شهریار

افسانه حمیدی

کارشناس ارشد میراث فرهنگی

هنر اسلامی هنری است برخاسته از باور اسلامی. هنرمند مسلمان با چنین باوری به خلق اثر هنری می­پردازد. هنر اسلامی مرتبط با فرهنگ و جامعه اسلامی است و جزئی لاینفک از باورهای دینی شمرده می­شود. این هنر، هنری روحانی و معنوی است که نگاهی ماورایی به جهان و دنیای مادی دارد. هنر اسلامی متکی بر حقایقی است بنیادی که طیفی از واژگان سامان یافته، در کنار یکدیگر آن را بیان می­کند و در مرکز این واژگان توحید الهی قرار دارد. هنر اسلامی که تجربه­ای زیباشناختی و غیر شخصی از وحدت و کثرت­های جهان است، به نحوی است که می­تواند جهان را روشنایی و صفا بخشد و به انسان­ها یاری رساند که، از کثرت تشویش­ها بگریزند و به آرامش روشن و مصفای وحدت بیکران باز گردند.

بازگشت دوباره معماری ایرانی – اسلامی در مسئله شهرسازی به عنوان یکی از اصل­های ضروری  مدیریتی در شهرسازی  باید مورد توجه قرار می‌گیرد ضرورت که در سال‌های اخیر مدیریت شهری به آن توجه ویژه داشته است.

هنوز هم می‌توان در لابه‌لای خاطرات بسیاری از شهروندان خانه‌های قدیمی آجر قرمز که اطراف آن را درختان تنومند قدیمی احاطه کرده بود، درکوبه‌های برنجی زنانه و مردانه و حیاط‌های پر از گل‌های شمعدانی با حوض فیروزه‌ای که در وسط آن قرار داشت را پیدا کرد. اما آهسته آهسته بر اثر نفوذ معماری غربی  ساختمان های بلند

جا پای خود را به جای معماری اصیل ایرانی – اسلامی داد. مردم تا آمدند به خود بیایند خانه‌های قوطی کبریت آپارتمانی با نماهایی شبیه به هم با همان سبک معماری رومی، ایتالیایی و غربی، معماری ایرانی – اسلامی را در حد یک خاطره باقی گذاشت. به نظر می‌رسد که اکنون دوره بازگشت در معماری شهرهاست. دوره‌ای که به اعتقاد کارشناسان باید دوره تبلور دوباره معماری اصلی و تاریخی ایرانی و اسلامی در شهرسازی کلانشهرها باشد. باید هرچه ممکن است محیط زندگی شهر، به‌گونه‌ای طراحی و ساخته شود که تحقق سبک زندگی اسلامی راحت تر، امکان‌پذیر باشد.» .آنچه معماری خانه‌های مسلمان نشین را از سایر معماری خانه‌های مسکونی جهان جدا می‌کند، احترام به انسان و فضا در تعریف مفهومی خاص از خانه برای بیان مفهوم سکونت می‌باشد. احترام به انسان و فضا همان مسئله‌ای است که در معماری خانه‌های ایرانی گذشته به آن توجه شده به صورتی که خانه‌های ایرانی گذشته را مورد حیرت و شگفتی روح انسانی قرار می‌دهد. اکنون این سوال پیش می‌آید؛ چگونه می‌توان خانه‌ای را با معماری اسلامی ایرانی طراحی کرد که آرامش ساکنان آن را فراهم کند؟ چگونه می‌توان معماری خانه‌های اسلامی را با معماری خانه‌های ایرانی پیوند زد؟ معماری اسلامی بر معماری ایران تاثیر بسیاری نهاده، اما با این وجود معماری ایرانی ویژگی‌های خاص خود را داراست. معماری اسلامی و معماری خانه‌های ایرانی بسیار به هم نزدیک بوده و پس از ورود اسلام به ایران، این دو معماری به دلیل نزدیک بودن اهداف در طراحی خانه، توانستند با هم ارتباط مناسبی برقرار کنند، به‌طوری که پس از تلفیق آن‌ها با هم، خانه‌های خلق شده در عین زیبایی، مکانی برای آرامش انسان شوند. از این جهت می‌توان از معماری ایرانی اسلامی به عنوان الگویی کاربردی، در طراحی خانه‌ها استفاده کرد تا بتوان به آرامش درون خانه دست یافت بازگشت دوباره معماری ایرانی – اسلامی در مسئله شهرسازی در شهرستان شهریار نیز باید مورد توجه مسولان شهرسازی قرار بگیرد. شهرستان شهریار هم با قدمت هفت هزار ساله گوی سبقت در اثر پذیری از معماری غربی ربوده است. نمونه آن را در سطح شهر با ساختان های بلند و با سبک و سیاق و المان های شهری که برگرفته از معاری ایتالیایی روم می توان مشاهده کرد.

لزوم اجرای دقیق طرح جامع و تفصیلی شهرستان شهریار  یکی از راهکارهایی است که کارشناسان و متخصصان شهرسازی از آن به عنوان عاملی در بازگشت روح معماری ایرانی – اسلامی در ساخت ‌و‌سازهای شهری نام می‌برند. «در سال‌های اخیر وزارت شهرسازی در بازگرداندن هویت تاریخی- اسلامی ایرانیان به کالبد شهرها  برنامه‌های زیادی را انجام داده است. از سوی دیگر برابر قوانینی که در حوزه شهرسازی و معماری وجود دارد، وظیفه رعایت و توجه به معماری ایرانی- اسلامی ‌برعهده وزارت راه و‌ شهرسازی گذاشته شده است و مسئولان دولتی باید به این مسئله توجه بیشتری داشته باشند. از جمله این  تلاش ها ساخت بازار ایرانی اسلامی در شهر اندیشه است.
شاخصه متمایزکننده بازار نقش جهان اندیشه را می‌توان در مرکز این بازار دانست، در واقع نقش جهان اندیشه را می‌توان یک بازار سه طبقه دانست که در تمام طبقات آن واحدهای تجاری دیده می‌شود. در این بازار رواق‌ها در سه طبقه (گودال باغچه، همکف و اول) برای حرکت افقی مردم تعبیه شده و پوسته خارجی بنا را ایجاد کرده است و دید افراد از طبقه اول، زیبایی باغ ایرانی را بهتر به نمایش می‌گذارد.

نحوه قرارگیری رواق‌ها در اطراف باغ ایرانی و دسترسی به بخشی از فضای تجاری از طریق این پوسته، علاوه بر درگیر کردن مردم با حیاط مرکزی پروژه به زنده بودن فضای میدان به عنوان یک عنصر شهری کمک می‌کند. همانند میدان امام در اصفهان یک آب نما هم که برگرفته از فین کاشان است در این بنای بزرگ و زیبا تعبیه شده است. در میدان اصلی و مرکزی این مجموعه آب‌نماهایی قرار دارد که شاخص‌ترین آنها آب‌نمای مقابل مسجد است. به گفته آیینی مدیرعامل شرکت عمران شهر جدید اندیشه این بازار در آینده‌ای نزدیک تبدیل به محل رفت و آمد گردشگران خارجی هم خواهد شد.

امید است مسولان شهری و شهرداری شهرستان شهریار نیز از عناصر معماری ایرانی اسلامی در ساخت بناهای شهری  استفاده نمایند..