آثار باستانی شهریار پیش از میلاد مسیح

آثار باستانی شهریار پیش از تاریخ/ هزاره های پنجم و چهارم قبل از میلاد ، دوره نوسنگی آثار دوران نوسنگی در فلات مرکزی ایران ( شهریار ) : ( تپه ارسطو – قره تپه )

مطالعات باستان شناسی در منطقه ی فلات مرکزی ایران ، نسبت به منطقه غرب بویژه جنوب غربی بسیار جدید است و سابقه ی آن به سال ( ۱۳۰۹ ه.ش) می رسد. بررسی و شناسای اثار باستانی شهریار پیش از آن صورت نگرفته بود .تا قبل از حفریات دانشگاه تهران دردشت قزوین ، آثار بدست آمده از تپه سیلک » کاشان شاخص ادوار مختلف دوران نوسنگی در فلات مرکزی ایران بود .

آثار تاریخی شهریار _ عصر ساسانیان

ولی ، باحفریات دردشت قزوین و مطالعه ی انجام شده ی بعدی بر روی آثار بدست آمده از تپه های سه گانه « زاغه » ، « قبرستان » ، و « تپه سگزآباد » مشخص شد که تاریخ تطور فرهنگ را در فلات مرکزی ایران از دوران نوسنگی تا اواسط دوره ی هخامنشی ، می توان در این سه تپه باستانی مورد مطالعه ی دقیق قرار داد از نظر فرهنگی آثار به دست آمده در فلات مرکزی با « تپه ارسطو » و « قره تپه » همزمان هستند و شاهدی گویا که در فلات مرکزی ، سابقه ی سکونت ۹۰۰۰ ساله را به اثبات می رساند .

بی شک تمدن بشری مرهون نبوغ و خلاقیت مردمانی بوده است که سالیان دراز در این سرزمین زندگی کرده اند ودر تعامل با جغرافیا و نظام طبیعی حاکم بر آن و در جریان روزگار ، تاریخ فرهنگی و تمدن خود را آفریده اند.

اولین کاوش باستانی در دشت شهریار به منظور کشف آثار باستانی شهریار در سال ۱۹۵۷ میلادی (اواخر پاییز۱۳۳۶ ش ) درقره تپه وبه سرپرستی « پرتون براون»به مدت دو هفته نجام شد در پی حفر چند گمانه آزمایشی ، پی به تشابه دوتمدن باستانی چشمه علی شهرری و قره تپه بردهو سابقه ی سکونت در آن را از ۴۵۰۰ تا ۵۰۰۰سال قبل از میلاد تخمین میزند و دومین کاوش باستانی پس از ۵۵ سال در تپهتاریخی  ارسطو با قدمت سکونت بشر از هزاره ششم تا هزاره سوم پیش میلاد اغاز شد تا برگ دیگری از تاریخ کهن مرز و بوم را رقم بزند وکشف جسد مومیایی شده انسانی در کف یکی از خانه های تاریخی توانست سابقه ی سکونت در این دشت وسیع را تا ۹۰۰۰ سال پیش به اثبات رساند .

معرفی آثار باستانی شهریار :

تپه باستانی ارسطو

محوطه وسیع و در عین حال نسبتا مرتفعی است که درست در مجاورت خیابان اصلی ابتدای شهر صفادشت از سمت شهر ملارد ، قرار گرفته است .

به استثنای کاوش باستان شناسی قره تپه شهریار این نخستین کاوش باستان شناسی است که در جنوب غربی استان تهران  انجام می شود. تپه باستانی ارسطو یا اسطوره در سال ۱۳۸۰ در برنامه بررسی و شناسایی آثار تاریخی – فرهنگی شهرستان های اداره کل میراث فرهنگی استان تهران در فهرست آثار شناسایی شده قرار گرفت و در همان سال به شماره ۳۷۹۳ به عنوان «اثر ملی» به ثبت رسید.

دکتر پورفرج، باستان شناس و استمطالعه اد دانشگاه علامه طباطبایی و سرپرست کاوش باستان شناسی به «تپه ارسطو » معتقد است که آثار فرهنگی شناسایی شده متعلق به جامعه انسانی کوچکی است که در افق تاریخی ۹ هزار ساله حیات بشری در این دشت زیبا زندگی می کرده اند .

به زعم ایشان ، اینجا یکی از نخستین دهکده های پیش از تاریخ است که در دشت تهران شکل گرفته و براساس تکنیک و هنر سفالگری و نیز بقایای معماری به دست آمده قابل مقایسه و هم افق با تمدن سیلک ، تپه باستانی پیش از تاریخ کاشان می باشد .

در همین کاوش ها ، اثار قابل توجهی از معماری و مواد فرهنگی و هنری اقوام ساکن در این دهکده پیش از تاریخی به دست آمده است . در بالاترین لایه در سطح و به اصطلاح تراشه اول آثار معماری خشتی اشکار شده است. «خشت» یکی از مهم ترین دستاوردهای این قوم بوده است که ابداع آن گام بسیار ارزشمندی برای تامین امنیت و حفاظت ساکنان در مقابل تغییرات آب و هوایی و حملات احتمالی حیوانات و محسوب می شد . این خشت های کوچک تقریبا مکعب مستطیل منظم پیشرفت مهمی بعد از معماری چینه یی پیشین بود .

در کاوش ها کف رنگی برخی خانه ها نمایان شد که با «گل آخری » ( خاک رنگی مایل به قرمز ) پوشش و تزیین شده بود .در جریان این کاوش باستانی، باستان شناسان موفق به کشف جسد مومیایی شده انسانی در کف یکی از خانه های تاریخی در کنار یک اسکلت ۹ هزارساله شدند که قدمت آن به دوران نوسنگی می رسد. روی اسکلت و جسد مومیایی شده «گل اخرا» یا مومیایی طبیعی پوشانده شده بود. گل « اخرا » به گل سرخ معروف بود که از آن برای ارایش صورت استفاده می شد.

جسد مومیایی شده باشیوه «چمباتمه » یعنی پاها به سمت شکم و دستها به سمت صورت دفن شده بود .در دوره انقلاب روستانشینی ، تنها برای نخستین بار مردگان را در محل زندگی خود دفن می کردند که اجساد کشف شده در این تپه گویای این مدعا است.

در این کاوش علاوه بر جسد، در داخل خانه های تاریخی تپه ارسطو تعدادی سفال منقش و زبیا، درفش ،ابزارهای استخوانی و سردوک بدست آمده است و برروی سفال های کشف شده ، اشکال هندسی پز و گیاه نقش بسته است. در این محوطه باستانی اثر دوره های مختلف زندگی بشری با بیش از ۲۰ متر ضخامت و به صورت لایه لایه دیده می شود بنا به اظهار کارشناسان بین اثار کشف شده در تپه ارسطو با آثار تپه تاریخی «سیلک» در کاشان تپه «گیان »در لرستان و تپه«یانیک» در آذربایجان شرقی شباهت های دیده می شود.

در میان بقایای خانه های خشتی کوچک این دهکده ۹ هزار ساله یکی دو عنصر معماری جلب توجه خاص می کرد:

یک قالب مستطیل شکل ۱×۱/۵ متری در کف خانه که فرو رفتگی مدوری نیز در وسط آن قرار داشته ویژگی عمده این سازه نظم هندسی و فرم و صافی و صیقلی بودن آن بود. دکتر پورفرج کارکرد آن را اجاق یا «گرم کننده» خانه ، طبخ غذا و …می داند.

هرچه هست عنصر ناشناس و منحصر بفردی است و مشابه آن تاکنون در گزارش های باستان شناسی دشت تهران دیده نشده اند. در تراشه دوم که در دامنه ی تپه ارسطو حفاری شده ، بقایای معماری پیشرفته تری کشف شده است. یک دیوار خشتی علظیم در سطح و بخش قابل توجهی از یک سازه معماری آجری در سطحی عمیق تر قابل مشاهده است .معماری آجری خود به معنی گذار هزاره ها و دورانی متاخرتر است و این لایه ها، تمدنی را به افق دوران شهرنشینی نسبت می دهند.

آثار باستانی شهریار

قره تپه

قره تپه در ۳۶ کیلومتری جنوب غربی تهران و از نظر جغرافیایی در جهت مخالف چشمه علی قرار گرفته است و کاوش های انجام شده تشابه این دو تمدن باستانی را از لحانا قدمت نشان داده و سابقه سکونت در آن را ۴۵۰۰ تا ۵۰۰۰ به سال پیش از میلاد تخمین می زند. کاوش های انجام شده نشان از وجود تشابهات تمدنی با چشمه علی شهرری ، تپه زاغه دشت قزوین و سیلک دارد .

حفاریهای قره تبه در سال ۱۹۵۷ میلادی ( اواخر پائیز ۱۳۳۶ ه ش) به مدت دو هفته توسط باستان شناسی انگلیسی تئودور برتون انجام گرفت . او برای بررسی اهمیت این سایت تنها به حفر چند گمانه آزمایشی اکتفا کرد و علیرغم دستیابی به نتایج فوق العاده درخشان ، هرگز موفق به ادامه کار نگردید . برتون براون در طی کاوشهای خود به حجم زیادی از قطعات سفالی و ظروف کامل دست یافت که از زیبایی هنری فوق العاده ای برخوردار بودند دولت ایران پس از دریافت ظروف سالم به او اجازه داد تا قطعات خرد شده را با خود ببرد و به این ترتیب براون با بهم چنینی قطعات و مرمت آنها در انگلستان موفق به احیای ظروف کاملی شد که اکنون در موزه های منچستره اشمولین و بیرمنگهام نگهداری می شوند.

ظروف سفالین فره تبه ( چه نمونه های بدست آمده از حفاریهای مجاز ، چه آنها که توسط غارتگران میراث فرهنگی به تاراج رفته اند ) از ارزش هنری فراوانی برخوردارند و هم اکنون در موره ها و مجموعه های خصوصی مختلف جهان نگهداری می شوند.

تاکنون درباره این آثار مقالات تخصصی فراوانی به چاپ رسیده است که یکی از جامع ترین آنها ( به قلم خانم ی ملکی ) می باشد. که سفالینه های قره تپه را چنین توصیف می کند.

اکثر سفالها و دست ساز و خشن هستند ولی برخی از نمونه ها از خمیر ظریفتری برخوردار بودند. سفالینه ها لعاب گلی غلیظی دارند .متداول ترین اشکال در میان این ظروف عبارتند از فنجان ها ، انواع کاسمها ، لیوان ها ظروف دسته دار سبد مانند و کاسه های  که در قسمت لبه، آب شره ای  کوتاه دارند . نقوش تزیینی عمدتا طرح های هندسی و خطوط منقطع هستند از نقش نمادین بز کوهی برای تزیین ظروف استفاده گسترده ی به عمل آمده است و روی یکی از لیوان ها نقش نمادین زرافه را کشیده اندکه چنین طرحی در نوع خود بی نظیر است.

براون نتایج حفاری های خود را طی چند مرحله منتشر ساخت بر اساس گزارش و جمع بندی نهای وی که در سال ۱۹۷۹ به چاپ رسید قدمت این محوطه تاریخی به هزاره پنجم قبل از میلاد و دوره نوسنگی می رسید. وی  این احتمال داده است که بخش غربی سایت محل زندگی اهالی این روستای باستانی و بخش شرقی ، گورستال آن بوده باشد. او می نویسد که دیوارها را از خشتهای دستی و بدون پیساری بنا کرده اند.

این خشتهای هفت هفت هزار ساله اغلب، ابعاد ۱۰ در ۲۰ سانتی متر دارند ولی از نمونه های بزرگتری نیز در ساخت دیوارها استفاده شده.

نقش اثر سه انگشت سازندگان خشت ها به صورت فرورفتگی بر سطح آنها دیده می شود و احتمال می رود که خشت ها را پیش از کاربرد در کوره هایی با حرارت نه چندان زیاد تا حدی پخته باشند . ظاهرا این مردم خانههای خود را چسبیده به هم و بدون فاصله می ساخته اند . براون در حقاربهای آزمایشی به بقایای دیواری چندانی در راستای شمال غربی جنوب شرقی ، با ضخامت ۱۲۰ سانتی متر برخورد که به گمان او بخشی از بارو یا سازه دفاعی پیرامون روستا را تشکیل می داده است. روی برخی از دیوار ها هنوز اثر اندود کاهگلی که به رنگ اخرایی رنگ آمیزی شده بود ، دیده می شد .

کف اتاق ها را نیز به همین شیوه به رنگ سرخ در آورده بودند .طی این کاوشها کاسه هایی بدست آمد که در آنها اثاری از گل اخرا باقی بود و بی شک می توان آنها را از کهن ترین وسایل شناخته شده رنگ کاری ساختمان نشست در قره تپه همچنین بقایایی از کهن ترین تورهای پخت نان از جنس سفال یافت شده است .

به گفته براون دقت و مهارت زیادی در ساخت این تنورها بکار رفته بود جدار آن ها را از کف به سمت دهانه طوری شیب دار ساخته بودند که براحتی بتوان خاکستر بازمانده از سوخت را به بیرون تخلیه کرد و در بخش تعبیه شده در جلوی آشخان ریخت.براون می گوید امروزه از صفحات فلزی موسوم به ساج برای پخت نان استفاده می شود ولی ساکنان باستنی قره تپه هنوز تا کشت فلز فاصله زیادی داشته اند. یکی از نوآوریهای مهم شهرسازی در قره تپه ساخت نخستین مجرای دفع گنداب یا فاضلاب سکونتی است. انان با ساخت نوعی آکو در محوطه روستا پسابهای زیستی را به خارج از محل سکونت خود منتقل می کردند.

در فهرست اثار کشف شده از قره تپه به ابزارهای سنگی دوران نئولیتیک که برخی ادوات استخوانی ، تعدادی مهره و قسمتی از دیواره کوره ها برمی خوریم که همراه با ظروف و سفالهای مکشوفه ، ماده لازم برای مقایسه این محوطه باستانی با سایر مراکز اولیه سکونت در فلات ایران و مناطق مجاور را بدست می دهند .

طبق نظر صادق ملک شهمرادی سفالهای فره تپه مشابهت کاملی با سفالهای چشمه علی ری دارند .در جریان حفاری یک کاسه پایه بلند بدست آمده که پس از بازسازی ظرف شسته و برای خشک شدن کنار یک بخاری برقی گذاشته شد پس از گذشت چند دقیقه تمام فضای اتاق با بویی شبیه به بوی گل پاس آکنده شد که توضیحی که در این باره منتشر می شود احتمالا گل هایی را در آب ریخته و تکان می دادند تا عصاره گل با آب مخلوط شود به این آب را داخل کاسه می ریختند اگر این کار در یک دوره زمانی مکررا انجام می شد .

مقداری از عصاره گل جذب خلل و  فرج سفال شده و شستن و خشک شدن مجدد کاسه می تواند باعث ظهور مجدد عطر گل  حتی پس از گذشت هزاران سال گردد.

اگر این تفسیر درست باشد روشنگر این است که مردم آن زمان چیزی شیه به عطر اولیه را دوست داشتند گرچه اثری از دفن مردگان در بخش مسکونی قره تپه نیز بدست آمده است ولی ظاهرا عمده تدفینها را در قسمت غربی آن انجام می دادند .

اجساد را به حالت دو زانو می خواباندند طوری که ساق پا زبر ران و عمود برستون فقرات قرار بگیرد و دست ها را در امتداد بدن مرده جای می دادند.

موردی یافت شده است که دستها روی صورت قرار گرفته بودند و بقایای اسکلت دیگری بدست آمده است که آن را سوزاندند . گرچه اطلاعات چندانی از باورهای اعتقادی این مردم در دست نیست ولی معمولا همراه با اجساد ظروف سفالین متعددی را دفن می کردند

یاداوری : بنا بر اظهارات شفاهی بسیاری از معمرین تا قبل از اصلاحات ارضی ، برآمدگی این تبه کاملا مشهود بود و بعدها کشاورزان خاک این تبه را به عنوان « شوره به په باغ های اطراف تپه منتقل کردند و امروزه دیگر اثری ابراین تپه باستانی برجای نمانده است

آثار باستانی شهریار

صخره کندهای کفترلی دومین سنگ نبشته نویافته به خط هندسی در ایران

دومین کتیبه صخره ای به خط هندسی به همراه شمار فراوانی از نگاره های شکارچیان ، جانوران اهلی و شکاری در دشت اخترآباد شهریار شناسایی شده است کوه کفترلی ( کفترلو) در شهریار به خاطر در برداشتن کتیبه باستانی که تنها یک نمونه مشابه با خود را در سراسر کشور دارد ، دارای اهمیتی ویژه است که لازم است تا با مطالعاتی فراگیر به بررسی و معرفی آن پرداخت.

صخره کندهای کفترلو در ۳۵درجه و ۳۷ دقیقه شمالی ، ۵۰ درجه و ۴۰ دقیقه شرقی ، با ارتفاع ۱۳۰۳ متر از سطخ دریا و حدود ۳۰متر از سطح عمومی دشت در دامنه جنوب جنوب شرقی کوهی به همین نام در شمال قلعه و روستای متروکه احمد اباد و در فاصله حدود ده کیلومتری شرق اختر اباد شهریار قرار دارند.

کوه کفترلی از نوعی تله سنگ  و سنگ های اذرین درونی که شباهت زیادی به سنگ سماق دارد ، بوجود امده , خوردگی های هزاران ساله موجب تشکل لایه سیقلى قهوهای رنگی بر سطح سنگها شده است.

بجز بخش باریک و بلندی و کوه که حدود ۵ متر  بها و یکصد متر دررا دارد و سنگ نگار ها و سنگ نوشته ها بر آن نگاشته شده است. بقیه بخش های سنگی این کوه آتشفشانی در دل خاک فرو رفتمند ، پاره های کوچکی از سنگ کوه به فراوانی تمامی دشت پیرامون را تا شعاع صدها متر پوشانده اند.

در پیرامون نگار کندها اثری از دوره های استقراری با پارمهای سفالدیده نمی شود. اینصخره حامل سنگنگاره ها و سنگنشته های کنترلی ، به دلیل اینکه برخلاف کتیبه کن چرمی در جایی قابل دسترس نگاشته شده به مرور زمان و نیز بر اثر تخریب های انسانی ، آسیب دیده و بخش های فراوانی از آن نابود شده است.

از مجموع نشان های این کنیه ، حدود پانزده نشان توسط این نگارنده شناسایی و شمرده شده اند اما جستجوهای بیشتری برای یافتن حروف دیگر در شرایط متفاوتی از زاویه تابش خورشید ، ادامه دارد.

در پیرامون سنگ نوشته کفترلی ، چند کتبه چند صد ساله به خط فارسی و نیز چند یادگار نوشته وجود دارد . این آثار اهمیت فراوان در تعیین دیرینگی و قدمت کتبه دارند . از آنجا که سطح تراشیده شده سنگه رنگ روشن تری سبت به زمینه خود دارد و به مرور رو به اکسیده شدن و تیرگی می گرایدا با مقایسه مقدار و میزان تغییر رنگه بخش های ارائه شده در دوره های گوناگون ، میتوان یک ، ارزیابی قریبی از قدمت هر بخش را بدست آورد.

از سوی دیگر ، نوع خط شکل و سبک نشان ها نیز می توانند راهنمایی مناسب برای تعین قدمت باشند . از آنجا که تمامی لوح  های پیشین خط هندسی  که در شوش به دست امده ، به سالهای سده ۲۳ پیش از میلاد ( ۴۳۰۰  تا ۴۲۰۰سال پیش ) منصوب هستند می توان قدمت سنگ نبشته کفترلی را نیز در همین حدود دانست.

نگار کندهای نویافته کفترلی در شهریار به عنوان یکی از کهن ترین نمونه های خط در تاریخ بشری از نگرگاه بررسی مقابله ای تاریخ اختراع و تکامل خط در جهان اهمیت فراوان دارند به .

  تپه های باستانی شهریار

تپه های باستانی دیگری از دوره های پیش از تاریخ در  در دشت وسیع شهریار وجود دارد که هنوز کاوش باستان ملی در انها  انجام نشده است که به ذکر نام آنها اکتفا می شود.

تبه سینک

تپه سینک مربوط به هزاره اول قبل از میلاد است و در شهرستان شهریار ، بخش مرکزی ، دهستان فردوس روستای خاوه ، بلوار امام خمینی ، پشت کارواش واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۵ آبان ۱۳۸۷ با شماره ثبت ۲۳۸۷۱ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده اس

تبه حصار شالپوش

تپه حصار سالپوش مربوط به هزاره اول قبل از میلاد است و در شهرستان شهریار ، روستای حصار شالپوش واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۱ شهریور ۱۳۸۲ با شماره ثبت ۹۹۰۵ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

سلبی تپه

سلبی تپه مربوط به آغاز هزاره اول قبل از میلاد است و در شهرستان ملارد ، روستای گمرگان واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۱ شهریور ۱۳۸۲ با شماره ثبت ۹۹۰۶ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است .

تپه بالکی

تپه بالکی مربوط به هزاره سوم تا ۲ قبل از میلاد است و در شهرستان ملارد ، روستای مهرچن واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۶ اردیبهشت ۱۳۵۶ با شماره ثبت ۱۴۱۶ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است

محوطه باباسلمان

محوله بالسلمان مربوط به عصر آهن است و در شهرستان شهریاره بخش مرکزی ، روستای بابا سلمان واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۱ شهریور ۱۳۸۲ با شماره ثبت ۹۸۹۷به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

ترپاق تپه

ترپاق تپه مربوط به پیش از اسلام است و در شهرستان شهریار، بخش مرکزی، روستای ترپاق تپه واقع شده و این اثر در تاریخ ۱ مهر ۱۳۸۲ با شماره ثبت ۱۰۳۰۲ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

آق داشی تپه

آق داشی تپه مربوط به آغاز هزاره ۱ق م است و در شهرستان ملارد، روستای گمرگان واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۱ شهریور ۱۳۸۲ با شماره ثبت ۹۹۰۷ به عنوان یکی از اثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

منطقه باستانی تپه گاو میش خانه

تپه گاو میش خانه مربوط به هزاره ۶ و۵ قبل از میلاد است و در شهرستان ملارد، روستای یوسف اباد واقع شده و این اثر در تاریخ ۱ مهر ۱۳۸۲ با شماره ثبت ۱۰۳۰۸ به عناون یکی از اثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

تبه باستانی تپه حصارک غفاری

تپه حصارک غفاری مربوط به دوران های تاریخی پس ار اسلام است و در شهرستان ملارد، روستای حصارک غفاری واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۵ اسفند ۱۳۷۹ با شماره ثبت ۳۵۰۵ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسده است.

آثار باستانی شهریار/