به بهانه تغیر شهرداران و اداره برخی شهرداریهای شهرستان شهریار توسط سرپرست ملاکهای انتخاب شهردار کدامند؟ چرا عملکرد شهرداران مطلوب شهروندان نیست؟ چه عاملی سبب میگردد شهروندان از عملکرد شهرداری […]
بی تردید مدیریت موثر یک شهر بسیار پیچیده تر و حساس تر از مدیریت یک اداره دولتی و یا خصوصی ، یک شرکت و یک کارخانه است که برای مدیریت آن نیازمند بکار گیری مدیری مجرب ،توانمند متخصص و متعهد میباشیم…
ملاکهای انتخاب شهردار به عنوان مدیر شهر چیست؟
شهر شهریار با توجه به موقعیت حساس و ویژه خود از جمله قرار گرفتن در مجاورت پایتخت و به عنوان مرکز شهرهای غرب استان تهران،جمعیت بالای ۳۵۰ هزار نفری ،سابقه تاریخی و سیاسی ،مرکزیت در شهرستان و بودجه چند صد میلیارد تومانی شهرداری آن که به تنهائی با بودجه تمام شهرداریها و ادارات این شهرستان برابری میکند و ارائه خدمات به بیش از ۲ میلیون نفر شهروندان غرب استان تهران از جمله مهمترین شهرهای کشور با درجه شهرداری ۱۰ محسوب میگردد .
(درجه شهرداریها بر مبنای امکانات، اعضا، درآمد و امثال آن تعیین می شود، لذا بالاترین درجه (۱۲) به شهرداریهای شیراز، تبریز، مشهد و اصفهان تعلق گرفته است، جمعیت این کلان شهرها بیش از یک میلیون نفر میباشد. در رده بعد، شهرهایی چون کرج، اهواز، قم ، کرمانشاه، رشت، ارومیه ، همدان و آبادان قرار گرفته اند که درجه آنها ۱۱ می باشد. جمعیت این شهرها بین ۳۰۰ تا ۹۰۰ هزار نفر است. در رتبه بعد نیز شهرهایی مانند دزفول، کرمان، بندربوشهر، سمنان، ساری با درجه ۱۰ قرار می‌گیرند که تقریباً تمام این شهرها مراکز استانها می باشند که این نکته نشانگر میزان درجه اهمیت شهر شهریار است)
حال یک شهردار خوب برای اداره چنین شهری با این میزان درامد و پتانسیل و این میزان از جمعیت فعال باید دارای چه ویژگی هایی باشد؟ ملاکهای انتخاب شهردار خوب کدامند؟
به موجب مفاد ماده یک آیین‌نامه اجرایی شرایط احراز تصدی سمت شهردار و تبصره های ذیل آن، کسانی را میتوان به سمت شهردار انتخاب نمود که دارای شرایط زیر باشند: الف) تابعیت جمهوری اسلامی ایران. ب) حتی‌المقدور متأهل و دارای حداقل ۲۵ سال سن و ۵ سال سابقه اجرایی در موقع انتخاب شدن. پ) انجام خدمت وظیفه عمومی (دوره ضرورت) یا داشتن معافیت دائم در زمان صلح. ت) اعتقاد به مبانی جمهوری اسلامی ایران و قانون اساسی. ث) دارا بودن حسن شهرت. ج) داشتن توانایی جسمی و روحی برای انجام کار. چ) نداشتن محکومیت کیفری که مستلزم محرومیت از حقوق اجتماعی باشد. ح) دارا بودن تحصیلات و تجربه به شرح زیر: ۱- حداقل تحصیلات کارشناسی (لیسانس) برای شهرداریهای درجه ۱ تا ۶ ۲- حداقل تحصیلات کارشناسی (لیسانس) با گرایش‌های مشخص شده توسط وزارت کشور برای شهرداریهای درجه ۷ تا ۱۰ (برنامه ریزی شهری و منطقه ای ،طراحی شهری؛عمران ،سازه ،نقشه برداری،برنامه ریزی حمل و نقل ،محیط زیست،راه و ترابری،معماری،اقتصادو مهندسی کشاورزی،مدیریت دولتی و بازرگانی ،اقتصاد و دارایی ،حسابداری،حقوق،علوم اجتماعی ،علوم ارتباطات ،جغرافیا،جامعه شناسی ،علوم سیاسی) ۳- برای شهرداریهای درجه ۱۱ و ۱۲ حداقل تحصیلات کارشناسی ارشد (فوق لیسانس) با گرایش‌های مشخص شده توسط وزارت کشور ممنوعیت انتخاب برای بیش از ۸ سال و دو دوره متمادی نیز یکی از اصول اصلی دموکراسی است که در بیشتر مشاغل اجرایی جریان دارد و از آن به‌عنوان به اصل تناوب قدرت یاد میشود فارغ از بسیاری مزایای مستتر در این مسأله توجه به گردش نخبگان و امکان استفاده از استعدادها و بازشدن دوایر مدیریتی نیز ازجمله بعضی مزیت‌های این دسته از تجارب بشری است. محدودیت دوره ریاست‌جمهوری در ایران برای بیش از ۲ دوره خود به تنهایی مؤید مزایای این تمهید قانونی مناسب است که، شهرداران نیز نمی‌توانند از این قاعده مستثنی باشند.
البته با توجه به تصویب این آئین نامهدر سال ۱۳۷۷ که در ان زمان تعداد تحصیل کرده گان دانشگاهی کمتر بوده و برای اینکه شعاع دایره انتخاب بزرگتر باشد از مقاطع تحصیلی پایین تر شروع کرده است از طرفی شرایط کاندیدا شدن در شورای اسلامی شهرها نیز بر اساس قانون مصوب ۲۷/۸/۱۳۸۶اصلاح ومقطع تحصیلی انها ، ارتقاء یافته و در مورد شهردار نیز به نظر میرسد بهتر است این اصلاح و ارتقاء صورت پذیرد که البته دولت در قالب لایحه این اصلاحیات را تقدیم مجلس محترم نموده است که هم اکنون در حال بررسی جهت تصویب یا عدم تصویب میباشد و بهتر است منتخبین مردم در شوراهای شهر سطح خواسته ها و ملاکهای انتخاب شهردار را بروز نموده و از قافله پیشرفت روز افزون عمومی دور نمانند.
علاوه بر ملاکهای انتخاب شهردار که در آئین نامه فوق الذکر به آنها اشاره گردیده است برخی ویژگیهای دیگر نیز در انتخاب شهرداران مهم و موثر میباشند از جمله اینکه:
عدم وابستگی حزبی،جناحی ،گروهی و قومی و محله ای:یک شهردار خوب میبایست بدون وابستگی به هیچ حزب و گروهی قومیت و محله ای رسیدگی به امور مردم را در اولویت قرار دهد . مردم از شهردارشان وابستگی به جناح‌های سیاسی خاص ،گرایش به یک قومیت و یک محله و حمایت از یک گروه خاص را نمی‌خواهند. مردم یک شهر به‌دنبال کسی خواهند بود که بتواند عمران و آبادانی را برای‌شان به ارمغان بیاورد.
تخصص و تجربه کافی در مدیریت : یک شهردار خوب میبایست تجربه و تخصص کافی و پشتوانه علمی مناسب را داشته باشد تا زمانیکه در سمت شهردار نشست خود متخصصی تمام عیار در امور شهری و قانون را بلد باشد یک شهردار میبایست بر قوانین مربوط به شهرداری و شورا مسلط بوده و بر روابط حاکم بر کمیسیونهای استانی احاطه داشته باشد وبا قوانین و استانداردهای روز شهرسازی آشنا باشد. و در واقع دوره شهرداری برای وی یک دوره آموزشی و کسب تجربه آنهم به بهای گزاف هزینه از بیت المال نباشد بلکه مجالی برای استفاده از سوابق علمی و تجربیات وی جهت خدمت به شهروندان باشد. انگیزه خدمت به مردم : یک شهردار خوب با انگیزه خدمت به مردم وارد عرصه میشود و نه به قصد رسیدن به جاه طلبی های خود و تصفیه حسابهای شخصی و قومی و محله ای و برنامه ریزی برای کسب جایگاههای دیگر شهردار موفق بعد از انتخاب شدنش در این سمت باید از تمام قابلیت ها و ظرفیت های مجموعه شهرداری به بهترین نحو ممکن استفاده کند تا بتواند توزیع عادلانه ای از خدمات شهری را برای مردم در تمام نقاط شهر داشته باشد. تعامل همه جانبه با مردم و مسئولین:شهرداری با دستگاه های مختلفی در ارتباط است بنابراین شهردار باید اهل تعامل باشد و با تمام مسئولین دستگاه های اجرایی ، استانداری، ائمه جمعه و ادارات مرتبط ارتباط خوبی برقرار کند. استقلال و آزادی عمل /شفافیت و پاسخگوئی و شجاعت :شهردار باید همانطور که به شورا به دلیل انتخابش توسط شورا پاسخگوست نباید خارج از چارچوب قانون و برای رضایت و خرسندی اشخاص و یا افرادی خاص وعده و قول و قرارهایی بدهد و در واقع نباید کارمند شورای شهر باشد.
با توجه به انتخاب شهردار توسط شوراها ، همواره این تهدید وجود دارد که شهردار مجبور به امتیاز دهی به شوراها باشد. گاهی شهردار برای فرار از این تهدید، خود را به برای بقا به نهادهای قدرت بالاتر و یا دولت وصل میکند که در اینصورت دیگر آن وظیفه پاسخگویی به شوراها را اعمال نخواهد کرد و در واقع آسیب دیگری گریبان مدیریت شهری را خواهد گرفت.
پاکدستی: با توجه به گردش اقتصادی بالا در شهرداری و ارتباط گسترده با پیمانکاران و…شهردار خوب میبایست فردی پاکدست باشد به نحوی که از نظر مالی و اقتصادی وصله ای به او نچسبد.شهرداری که از نظر مالی مشکل داشته و پاکدست نباشد و به عبارتی آبستن مالی نباشد که در این صورت کاری به نفع مردم پیش نخواهد برد.به عبارتی اگر ضرب المثل قدیمی که میگوید سلامت شهردار مهم نیست بلکه مهم اینست که خوب کار کند حالا اگر کمی هم ناسالم بود بی اشکال است نسخه صحیحی بود الان میبایست تمام شهر های ایران بهشت میشدند.
شهردار نه تنها باید کار بلد باشد و خوب کار کند باید سالم باشد و زیپ جیبش محکم باشد.
مدیریت فرهنگی: شخصی که به عنوان شهردار انتخاب می شود باید در حوزه مدیریت شهری نگاهی همه جانبه داشته باشد و با نگاهی فرهنگی و اجتماعی به شهر بتواند ابعاد مختلف اجتماعی، فرهنگی زیست محیطی ، شهری و فنی را با هم مورد توجه قرار دهد.در واقع اولین مرحله از مدیریت یک شهر،آنهم شهری مثل شهریار که قومیتهای مختلفی را در خود جای داده است مدیریت فرهنگی است.تا زمانی که فرهنگ شهروندان در یک شهر ارتقا پیدا نکنید و توسعه فرهنگی صورت نپذیرد ،شاهد توسعه پایدار نخواهیم بود.
شهروندانی که از منظر فرهنگی توسعه نیافته باشند پذیرای توسعه در زمینه های مختلف نخواهند بود و هرگونه تلاشی برای توسعه ابتر خواهد بود.
در واقع میتوان گفت از مهمترین خصوصیات مورد نیاز برای انتخاب یک شهردار توجه وی به مسائل فرهنگی و توان وی برای مدیریت فرهنگی شهر میباشد.
تا زمانی که بودجه معاونت فرهنگی شهرداری از تمام واحدهای دیگر شهرداری کمتر باشد،تا زمانی که مدیریت فرهنگی در سایه و به عنوان فرع در نظر گرفته شود شاهد پبشرفت و توسعه شهر نخواهیم بود.
سکونت محلی: شهردار باید آشنایی کاملی در ارتباط با وضعیت شهر داشته باشد و فرصت‌ها و تهدیدات شهری را بشناسد. در انتخاب شهردار، بحث سکونت شهردار را به‌عنوان گزینه بسیار مهم درنظر گرفت . شهردار میبایست ساکن همان شهر باشد.شهرداری که ساکن زعفرانیه و پاسداران است درد مردم محله عباس آباد و کرشته و امیریه و وائین را نمیفهمد.چاله های خیابان را نمیبیند و بوی بد جوی های آب وی و خانواده اش را آزار نمیدهد.کسی که ساکن محله های بالای تهران و یا سایر شهر ها باشد درد کمبود سرانه تفریحی و فرهنگی ،بوی بد ناشی از جمع نشدن زباله و…را نمیکشد،فرزندش از کمبود پارک و فرهنگسرا،همسرش از کمبود سرای محله و میدان تره بار مناسب و…رنج نمیکشد لذا اگر بخواهد هم زمان بسیار بیشتری برای آگاهی از مشکلات شهر نیاز دارد که این سبب میشود زمان را برای انجام سایر امور از دست بدهد.
داشتن برنامه های میان مدت و بلند مدت: از دیگر آسیب های مرتبط با شهرداران نداشتن برنامه های میان مدت و بلند مدت است .شهرداران به دلیل ترس از عدم ثبات مدیریتی ترجیح می دهند سرمایه های شهر را صرف طرح ها و پروژه های کوتاه مدتی کنند تا توان مدیریتی خود را بیشتر به رخ بکشانند و در نتیجه چنین اقداماتی از پرداختن به طرح ها و برنامه های بصورت میان مدت و بلند مدت بازمی مانند و در واقع سرمایه های شهروندان صرف تغییر سنگ فرش پیاده رو ها،روکش آسفالت،رنگ زدن جدولها و….میگردد.
چگونه است عمر متوسط روکش آسفالت در شهر ما کمتر از چند سال و تابعی از عمر مدیریت شهری است،همینطور است سنگفرشها،رنگ جدولها و سایر اقدامات اینچنین که ثمری جز اتلاف بیت المال و دارائی های شهر ندارد. اگر شهردار برنامه میان و بلند مدت نداشته باشد سرمایه های شهر از بین رفته و توسعه دور از دسترس خواهد بود.
یک شهردار بی برنامه از طریق فروش شهر و بهای تخلفات ساختمانی درامد کسب میکند چرا که راحت ترین و سهل الوصول ترین راه کسب درامد شهرداریها این منابع میباشد که نیازمند برنامه ریزی دقیق و جدی نیست.به طوریکه در سالهای اخیر این آفت گریبان تمام شهرداریهای کشور را گرفه است.درامدی که از این طریق به دست می آید نیز از انجا که تنها با هدف گذارن چند صباح عمر مدیریتی یک شهردار غیر متعهد،غیر متخصص و بی برنامه بدست آمده لاجرم صرف امور ابتدائی چون رنگ آمیزی جداول ، روکش آسفالت ،سنگفرش پیاده رو …میگردد و نتیجه ای جز اتلاف منابع شهر نخواهد داشتو
مدیریت اقتصادی و تعاملی : شهردار موفق شهرداری است که بتواند از ایده‌های دیگران استفاده کند. با توجه به تأثیر شهرداری بر روند زندگی شهروندان، شهرداری همه روزه بیشترین انتقادها و پیشنهادها را از سوی مردم عادی و کارشناسان می‌پذیرد. از میان همه این انتقادات و پیشنهادات میتوان ایده‌های مناسبی را استخراج کرد و پس از کارشناسی، اجرایی نمود.همچنین یک شهردار باید بتواند از مدیریت اقتصادی قوی برخوردار باشد. شهرداری سازمانی است با هزینه‌های بسیار و بودجه محدود. یک شهردار موفق باید بتواند از منابع موجود بیشترین استفاده را بکند و راه‌های درآمدزایی را بررسی و به بهترین نحو ممکن از آنها استفاده نماید.
علاوه بر اینها یک شهردار خوب میبایست با آشنایی به امورات مرتبط با شهرداری از توان و تجربه مدیریتی خوبی برخوردار باشد تا بتواند از اشخاص و متخصصینی که در بدنه شهرداری به کار گرفته شده اند مشاوره و بهره لازم را بگیرد.تحصیلات مرتبط با مدیریت شهری و اقتصادی برای شهردار می تواند معیار خوبی باشد اما ضروری نیست بلکه ،دارا بودن معیارهایی همچون توان اجرایی و مدیریتی و سایقه سالم مالی و اقتصادی عدم وابستگی سیاسی ، گروهی و قومیتی و محلی ،شجاعت و استقلال شاخصهای پر اهمیت تری میباشند.
ملاکهای انتخاب شهردار/
سید محمد خامسی
دانشجوی دکتری مدیریت دولتی-خط مشی گذاری و برنامه ریزی عمومی
شهروند شهریار