شهریار امروز، شهریار فردا / تصویر ذهنی شهروندان از شهرستان شهریار در آینده چیست

شهریار امروز، شهریار فردا

 دکتر احد رضایان قیه باشی

دکتری آینده پژوهی از دانشگاه تهران

تصویر احتمالی شهروندان از شهرستان شهریار در ۲۰ سال آینده:

آلودگی، ترافیک، کم آبی، حاشیه نشینی، خشکالی، بیکاری، اعتیاد، باندهای تبهکاری، بحران هویت، مخفیگاه، خوابگاه، مهاجر، زمین‌خواری. زور آباد. قانون گریزی تصویر احتمالی شهروندان از آینده شهرستان شهریارخواهد بود

شهرستان شهریار  به عنوان نگین سبز استان تهران، با دارا بودن ویژگی‌های برجسته‌ای همچون: خاک حاصلخیز، باغ‌های وسیع، نیروی کار جوان، آب و هوای مطبوع، همجواری با پایتخت، دامداری و کشاورزی پیشرو، قرار گرفتن در مسیر توسعه صنعتی، جمعیت قابل توجه، تامین بخش قابل توجهی از نیروی کار پایتخت و اثرگذاری بر وضعیت استان، در سال‌های گذشته اهمیت بسیار زیادی داشته است.

این شهرستان همچون بقیه شهرستان‌های کشور دارای ویژگی‌های عام و خاص است. ویژگی عام آن را می‌توان در بقیه مناطق هم دید اما شرایط و ویژگی‌های خاص آن منحصر بفرد بوده و تفاوت‌های این شهرستان با سایر مناطق را رقم می‌زند. آسیب‌شناسی شهرستان شهریار ما را با مجموعه‌ای از نقاط قوت و ضعف، تهدیدها و فرصت‌ها آشنا می‌کند. آینده شهرستان شهریار ارتباط تنگاتنگی با این نقاط قوت و ضعف دارد. برای شناخت چالش‌های احتمالی پیش‌روی شهرستان می‌توان از علم نوپایی بنام «آینده‌پژوهی» استفاده کرد. آینده‌پژوهی علم مطالعه نظامند آینده‌های ممکن و محتمل و تلاشی علمی برای ساخت آینده مطلوب است.

برای شناخت چالش‌ها و تهدیدهای پیش روی شهرستان شهریار می‌توان با مطالعه:

۱٫ روندها ۲٫ رویدادها ۳٫ تصاویر و ۴٫ اقدامات و بررسی برآیند این چهار مولفه، به درکی مناسب از آینده‌های ممکن و محتمل در سطح این شهرستان دست یافت. روندها امور پیوسته‌ و تکرار شونده‌ای هستند که در گذر زمان تحت تاثیر عوامل و متغییرهایی دستخوش تغییر و تحول می‌شوند. رویدادها امور نادری هستند که احتمال رخ دادنشان اندک اما دامنه اثرگذاریشان بسیار گسترده است. تصاویر، تجسم ذهنی افراد از آینده‌ است که این جسم ویژگی‌های خاصی دارد و اقدامات شامل تمامی فعالیت‌ها، سیاست‌ها، برنامه‌ها و اموری است که از سوی کنشگران برای ساخت آینده و با هدف اثرگذاری بر آینده انجام می‌شود. در مورد شهرستان شهریار این چهار مولفه را مورد مطالعه و بررسی قرار دادیم:

مطالعه روندهای اثرگذار بر آینده شهرستان شهریار

با مطالعه مقالات، مصاحبه‌های خبره‌ها، گزارش‌های ملی و منطقه‌ای و شواهد و قراین موجود، ۱۳ روند اصلی اثرگذار بر آینده شهرستان شهریار استخراج شد این ۱۳ روند عبارتند از:

• نرخ رشد جمعیت (بالاتر از میانگین استان و کشور)؛
• روند مهاجرت به درون شهرستان شهریار (بالاترین نرخ در برخی ادوار و بالاتر از میانگین کشور)؛
• روند بیکاری (بالاتر از میانگین استان و کشور)؛
• هرم سنی جمعیت (افزایش جمعیت جوانان در سطح کشور)؛
• روند ارتکاب جرم و تشکیل پرونده‌های قضایی (جزو بالاترین نرخ‌ها در کشور)؛
• روند حاشینه نشینی (بسیار بالاتر از میانگین کشور)؛
• روند توسعه غیرمجاز سکونتگاه‌های انسانی (بالاتر از میانگین استان و کشور)؛
• روند توسعه مشاغل؛
• روند تولیدت دامی (کاهش قابل توجه تولیدات دامی)؛
• روند تولیدات کشاورزی (تشدید روند بیکاری کشاورزان)؛
• روند آلودگی هوا (تشدید)؛
• روند ترافیک (تشدید)؛
• روند توسعه زیرساخت‌های بهداشتی، آموزشی و رفاهی (پایین‌تر از میانگین استان به نسبت جمعیت).

2. مطالعه رویدادهای احتمالی اثرگذار بر آینده شهریار

شهرستان شهریار با توجه به وضعیت خاصی که استان تهران دارد می‌تواند در آینده دستخوش رویدادهای گسترده‌ای باشد. برخی از این رویدادها قادرند اثرات شگفت‌انگیزی بر آینده آن داشته باشند. برخی از مهمترین رویدادهای احتمالی عبارتند از:

• احتمال وقوع زلزله در سطح استان تهران؛
• تصویب شکل‌گیری استان تهران غربی به مرکزیت شهریار؛
• احتمال فوران گسترده آتشفشان دماوند؛
• تصویب الحاق شهرستان شهریار با مناطق ۲۲ گانه تهران؛
• تجزیه شهرستان شهریار به سه شهرستان مجزا؛
• افزایش تعداد سهم شهرستان از نماینده‌های مجلس شورا (دو نفر برای شهرستان شهریار)؛
• تصویب قانون منع مهاجرت به اطراف تهران؛
• ملحق شدن به استان البرز.

مطالعه تصاویر فعلی و احتمالی اثرگذار بر آینده شهرستان شهریار

جذابترین قسمت این مطالعه، مربوط به بررسی تصاویر ذهنی شهروندان از شهرستان شهریار است. در این مطالعه با توجه به متون مورد مطالعه، تصویر ذهنی شهروندان از شهریار در سه برهه زمانی مورد مطالعه قرار گرفت.

• تصویر ذهنی در برهه اول: تا اواسط دهه ۱۳۸۰؛
• تصویر ذهنی در برهه دوم: تا سال ۱۳۹۷؛
• تصویر احتمالی شهروندان از شهریار در ۲۰ سال آینده.

مناسبترین روش برای مطالعه تصاویر ذهنی شهروندان، نظرسنجی مستقیم از آنها به شیوه‌های مختلف است. با توجه به اینکه استخراج تصویر ذهنی گذشتگان با نظرسنجی، غیرممکن است، بنابرین از روش مطالعه اسناد شامل: اشعار شعرای ملی و منطقه‌ای، کتب تاریخی، سفرنامه‌ها، داستان‌ها و نقل قول‌هایی که در مورد این منطقه وجود داشت استفاده شده است. برای مطالعه تصویر ذهنی شهروندان از شهریار در برهه دوم علاوه بر نظرسنجی مستقیم از مردم، با استفاده از امکانات موتور جستجوی گوگل توانستیم ارتباط معناداری بین کلیدواژه شهریار با برخی تصاویر بدست آوریم. با جستجوی کلید واژه «شهرستان شهریار» در موتورهای جستجو به بیش از چند هزار سند و صفحه برخورد می‌کنیم. با استفاده از نرم‌افزار واژه یاب می‌توان تعداد دفعاتی که این کلید واژه با کلیدواژه‌های دیگر تکرار شده است را استخراج کرد. برای مثال با این روش می‌توان تعداد دفعاتی که واژه شهرستان شهریار با واژه “باغ” یا واژه “گورخواب” آورده شده است را استخراج کرد. برای استخراج تصاویر ذهنی شهروندان از آینده شهریار نیز با مراجعه مستقیم به نظرات آنها بویژه نظرات نسل‌های جوانتر می‌توان این تصاویر را بدست آورد.

الف) تصویر ذهنی در برهه اول: تا اواسط دهه ۱۳۸۰:

منطقه‌ای خوش آب و هوا، باغ، میوه، استراحت، تفرجگاه، ویلای شخصی، شکارگاه، گنج و زیرخاکی، تمدن باستانی.

ب) تصویر ذهنی در برهه دوم: تا سال ۱۳۹۷:

باغ، میوه، ویلا، دزدی، حاشیه نشینی، کپرآباد، گورخواب، قتل، خوابگاه، کارگر، مسافر، مهاجر، معتاد، مواد مخدر، مخفیگاه، زمین خواری، زورآباد. قانون گریزی.

پ) تصویر احتمالی شهروندان از شهریار در ۲۰ سال آینده:

آلودگی، ترافیک، کم آبی، حاشیه نشینی، خشکالی، بیکاری، اعتیاد، باندهای تبهکاری، بحران هویت، مخفیگاه، خوابگاه، مهاجر، زمین‌خواری. زور آباد. قانون گریزی.

مطالعه اقدامات فعلی و آتی اثرگذار بر آینده شهرستان شهریار

این اقدامات شامل تمامی فعالیت‌هایی است که از سوی مسئولین ملی و منطقه‌ای در سال‌های گذشته صورت گرفته و اثرات احتمالی این اقدامات بر روی آینده غیر قابل انکار است. بخشی از این اقدامات شامل:

• تشدید مقررات ساخت و ساز در ۱۰ سال گذشته؛
• مقابله با انبوه سازی؛
• تشکیل فرماندهی انتظامی غرب تهران در چند سال گذشته؛
• حفاظت از باغات و جنگل‌ها؛
• تلاش برای توسعه کشاورزی مدرن؛
• تلاش برای هویت سازی؛
• توسعه شهرک های صنعتی یک دهه گذشته؛
• توسعه نهادهای مردم نهاد چهار پنج سال گذشته؛
• سازماندهی امورات شهری و شهرداری در چند سال گذشته.

با در نظر گرفتن این روندها، رویدادها، تصاویر و اقدامات، می‌توان برایند احتمالی آنها در آینده را با با رای و نظر خبره‌ها تعیین و چالش‌ها و تهدیدهای احتمالی پیش روی شهرستان را مشخص کرد. برخی از مهمترین چالش‌های احتمالی پیش روی شهرستان در سال‌های آتی عبارتند از:

• چالش هویت (همسایگی با تهران، مهاجرت اقوام گوناگون)؛
• چالش امنیت؛
• چالش آب؛
• چالش نشست زمین؛
• چالش مهاجرت؛
• چالش آلودگی هوا؛
• چالش زمین‌خواری؛
• چالش ضعف مدیریت؛
• چالش افزایش شدید پرونده‌های قضایی؛
• چالش بیکاری؛
• چالش درگیری‌های قومی؛
• چالش توسعه فضاهای آموزشی؛
• چالش توسعه زیرساخت‌های بهداشتی و رفاهی.

آینده‌پژوهی با مطالعه آینده‌های ممکن و محتمل به دنبال ارائه راهکارهایی برای ساخت آینده مطلوب نیز هست. از این روی با در نظر گرفتن ظرفیت‌های شهرستان و با توجه به مقدورات و محذورات ملی و منطقه‌ای برای مواجهه منطقی و مدیریت بسیاری از این چالش‌های پیشنهادهای زیر ارائه می‌شود:

• تلاش برای تغییر تصاویرذهنی شهروندان با فعالیت‌های آموزشی- فرهنگی و طرح‌های عمرانی
• تلاش برای کاهش وابستگی اقتصادی شهریار به تهران
• توسعه سازمان های مردم نهاد در زمینه محیط زیست، حقوق شهروندی، فقر، اعتیاد، آموزش‌های خانوادگی.
• هویت سازی برای شهریار با تمرکز بر الحاق یا جدایی کامل از شهر و استان تهران
• ضرورت و لزوم همگرایی نیروهای سیاسی، اقتصادی و اجتماعی شهرستان در مسائل راهبردی و کلان منطقه
• توسعه زیرساخت‌های بهداشتی، رفاهی و امنیتی در مناطق فقیر، حاشیه نشین و روستایی شهرستان.
• توسعه زیرساخت‌های ریلی با هدف تسهیل دسترسی شهروندان به استان‌های البرز، قم، مرکزی و شهرستان های تهران.
• تشویق و آموزش مشارکت شهروندی در طرح‌های عمرانی و طرح های فرهنگی – اجتماعی