شب یلدا و آداب و رسوم مردم شهرهای مختلف ایران مردم شهرهای مختلف روش های خاص خود را برای برگزاری بلندترین شب سال و شروع زمستان را دارند. به صورت کلی، یلدا به معنای زایش است و شب چله یکی دیگر از نام های شب یلدا است. به گزارش شهریارنگار، یلدا به فاصله ی زمان […]
شب یلدا و آداب و رسوم مردم شهرهای مختلف ایران
مردم شهرهای مختلف روش های خاص خود را برای برگزاری بلندترین شب سال و شروع زمستان را دارند. به صورت کلی، یلدا به معنای زایش است و شب چله یکی دیگر از نام های شب یلدا است.
به گزارش شهریارنگار، یلدا به فاصله ی زمان بین غروب آفتاب از ۳۰ آذر یعنی آخرین روز پاییز تا طلوع آفتاب در اول ماه دی یعنی نخستین روز زمستان گفته می شود.
خانواده های ایرانی در شب یلدا، معمولاً شامی مفصل و همچنین انواع میوه ها و رایج تر از همه هندوانه را به هر شکل ممکن خریده و دور هم نوش جان می کنند.
خوردن تنقلات، قصه گویی بزرگان و ریش سفیدان برای جوان ترها و دیگر اعضای فامیل و همچنین تفالی به دیوان حافظ از دیگر آیین های مرسوم این شب باستانی است.
آداب رسوم شب یلدا از رسوم دلپذیر و به یاد ماندنی در میان ایرانیان است که اغلب ایرانیان آن را در هر کجای دنیا باشند انجام می دهند.
دانستیم که آخرین شب پاییز که دراز ترین و تاریک ترین شب سال محسوب می شود با نام شب یلدا جایگاه ویژه ای در میان ایرانیان کسب کرده است
مردم ایران تا سپیده دم با انواع و اقسام برنامه های مفرح در کنار یکدیگر این شب دراز را به خوشی سپری می کنند
تا تاریکی و سردی و اندوه غیبت خورشید روحشان را تضعیف نکرده و با آسمانی روشن به رختخواب رفته به راحتی استراحت کنند.
جشن یلدا امروزه توسط ایرانیان با شب نشینی اقوام و خانواده در کنار یکدیگر برگزار می شود.
بدین گونه که اعضای خانواده در این شب مهم گردهم آمده و افراد مسن خانواده شروع به تعریف کردن قصه های کهن می کند که خوردن هندوانه ، آجیل و انار و شیرینی و میوه های مختلف از جنبه های نمادین این شب عزیز می باشد
اغلب این میوه ها دانه های زیادی دارند و به نوعی جادوی سرایتی به شمار می روند که انسان هابا توسل به برکت پردانه بودن آن ها نیروی باروری را در خود نیز افزایش می دهند و
هندوانه و انار را به خاطر سرخی رنگ شان نمایندگی از خورشید در شب تصور می کنند.
از آیین های رایج و معروف و مرسوم شب یلدا می توان به آتش روشن کردن،قصه گویی ریش سفیدان و بزرگان،خوردن تنقلات و تفآلی بر حافظ اشاره کرد.
از آنجایی که آتش روشن کردن در دیدگاه گذشتگان نماد روشنی و خورشید بود و همچنین بعضی ها آن را برای رفع تاریکی و نحسی اهریمن میشناختند از این رو برای فراری دادن تاریکی ها و قوای اهریمن آتش روشن می کردند تا محفلی گرم در کنار یکدیگر ایجاد کنند.
در شب یلدا خانواده ها دور هم جمع می شوند و به شعرخوانی ها و داستان خوانی بزرگ تر ها و پیرتر ها گوش فرا می دهند.
قصه هایی غیر واقعی و کوچک که قهرمان های آن پریان و دیوها و جانوران هستند و مطمئنا شنیدنش برای هر کودکی خوشایند و جذاب می باشد.
و بسته به فرهنگ هر شهر یا استانی قصه های مربوط به خودشان نقل میشود به عنوان مثال قصه حسین کرد شبستری در میان آذربایجانی ها و داستان های شاهنامه در بین خراسانی ها رایج می باشد.
شاهنامه خوانی و فال حافظ در شب های یلدا یکی دیگر از سرگرمی های ایرانیان می باشد و از دیرباز مرسوم بوده است .
چنانچه برای تفآل زدن به حافظ مخاطب مورد نظر نیت می کند و بزرگ مجلس که قرار است قال بگیرد از او می خواهد این جمله را با خود تکرار کند:ای حافظ شیرازی، تو کاشف هر رازی، من طالب یک فالم، بر من نظر اندازی…
و سپس دیوان را باز کرده و غزل بالای سمت راست را خوانده چراکه جواب تفآل می باشد اگر با وسط غزل مواجه شدند فال باید از ابتدای غزل یعنی صفحه پشت خوانده شود.
پس از اینکه غزل خوانده شد آن را تفسیر می کنند .چنانچه فال با محتوای مثبت از آب در آمد
یعنی فال خوب است اما اگر منفی بود یعنی بد است البته نا گفته نماند تمامی غزلیات حافظ محتوایی
روحیه بخش و عاشقانه دارند.
و همچنین شاهنامه خوانی جزء جدایی ناپذیرترین برنامه های شب یلدا می باشد که از دیرباز رایج می بوده است
شاهنامه ها اگر با شیوه نقالی خوانده شود جذابیتش صد چندان می شود
چیدن سفره شب یلدا با انواع خوراکی ها و تنقلات یکی از آیین های این شب بیادماندنی می باشد که شامل
آجیل های مخصوص و میوه هایی همچون انار و هندوانه و دیگر تنقلات داخل آن قرار می دهند.
جالب است بدانید در دوران گذشته سفره ای با اسم میَزد پهن می شده است و از میوه های خاص خشک و تر
و آجیل و یا به اصطلاح زرتشتیان لُرک در سفره استفاده میشده است
که یکی از اجزای اصلی سفره می باشد و در حقیقت ولیمه این جشن به شمار می رود.
از سایر اجزا می توان به عطردان،آتشدان،بخوردارن و بَرسَم اشاره کرد.
بَرسَم ابزاری برای دعا خوانی می باشد که از فلز نقره و برنج و یا شاخه گیاهی خاص درست می شود.
اصلی ترین میوه شب یلدا انار می باشد چرا که گذشتگان آن را مایه برکت و باروری می دانستند و این تفسیر
را بخاطر دانه های زیاد آن مطرح کردند و همچنین رنگ قرمزی که دارد نماد خورشید و شادی است.
در حقیقت خوردن و وجود انار در سفره شب یلدا به علت اعتقاد به تاثیر جادوی سرایتی آن بوده است
به طوری که با خوردن انار و توسل کردن به آن نیروی باروری و برکت را در خود بالا می بردند.
قداست میوه انار از دوران بسیار قدیمی برای همه ثابت شده است و حتی دارای جایگاه ویژه ای در میان
ادیان بزرگ جهان داشت چراکه در افسانه ها و اساطیر هم نام آن ذکر شده است.
انار در دین زرتشتی از مقدسات محسوب می شود و از درختان مینوی است و جالب است بدانید در
مراسم دینی زرتشتیان از شاخه ها و میوه آن بکار می رود.
و اما هندوانه هم همانند انار یکی از خاص ترین میوه های شب یلدا است ولی سوالی که اینجا مطرح است
این است که اول سرما خوردن هندوانه کمی عجیب نیست؟
باید بدانید همانطور که هندوانه یک میوه تابستانی است بنابر این علاوه بر رنگ سرخش یادآور حرارت و
گرمای تابستان و همچنین نماد خورشید می باشد.
البته از سایر میوه ها و مرکبات همچون پرتقال،سیب،خرمالو،گلابی و یا حتی کدو تنبل و لبو هم
می توان استفاده کرد.
آجیل و تنقلات مخصوص از جمله مغز پسته ،بادام،گردو،فندق و در کنار آن توت و انجیر خشک یکی از
گزینه های مهم تر از شام در شب یلدا می باشد.
همانطور که می دانید نگهداری طولانی مدت میوه ها در گذشته راحت نبود برای همین برای مصرف و
نگهداری بسیاری از میوه ها اقدام به خشک کردن آن ها می کردند.
غیر از مواردی که در متن فوق ذکر شد از گندم ،تخمه هندوانه ،نخود برشته و شاهدانه نیز در
شب یلدا می توان مصرف کرد.
جالب است بدانید امروزه از خوراکی ها و تنقلات دیگر از جمله پشمک یا باسلق نیز در سفره شب یلدا
بکار می رود.
در بعضی شهرستان ها معمولا جدا از مراسم مشترک بین همه خصوصیات و ویژگی های منحصر به
فرد دیگری نیز هستند که ناشناخته و مسکوت مانده اند.
اکنون در ادامه این مطلب مفید شما را با آداب و رسوم تعدادی از شهرهای کشور ایران آشنا می کنیم.
در این خطه رسم است که خوانچه های مزین شده و پر زرق و برق به خانه نامزد یا خانه تازه عروس می برند.
و در سینی های زیبا هندوانه ها را تزیین کرده و شال های قرمز رنگی در کنار ان می گذارند
در حالیکه مردم شمال با تزیین ماهی این رسم را برگزار میکنند.
در این شب همه ی بستگان دور هم جمع میشوند تا کهنسال ترین فرد فامیل برای آنها «متیل»بخواند.
متیل به قصه ی بلند و افسانه ای که توسط فرد حفظ،شده گفته میشود.آنها برای اینکه زمستان پر بارش و
برفی داشته باشند آش های محلی مانند دووا و شیر برنج را میپزند.
آش دووا را در ظرفهای بزرگی که برای جمعیت زیادی برسد می پزند و یک نوع آش دوغ است.
مردم کهگیلویه و بویر احمد در این شب رسمی به اسم «کاسه بهره» دارند که این رسم به این صورت است
که برای همسایه های فقیر غذا برده می شود.
غذای معروف و سنتی شب یلدای آنها آش کارده،شله ماش و شله بادام می باشد.
مازندرانی ها هم شب یلدا را بسیار مهم و گرامی میدارند.
آنها در شب چله به منزل بزرگترها می روند و در دورهمی های خود به خوردن خوراکی و
میوه های مخصوصی چون انار و هندوانه و ازگیل می پردازند.
فردوسی خوانی میکنند و فال حافظ میگیرند.شب را با شنیدن داستان ها و صحبت های بزرگترها صبح میکنند
و اعتقاد دارند که صبح شب یلدا خورشید به تاریکی و سیاهی پیروز شده است.
مردم شیراز سفره شب چله را همانند سفره نوروز رنگین میکنند.
آنها سردیجاتی از جمله مرکبات و هندوانه را برای افراد سرد مزاج و خوراکی های گرم از جمله خرما و
رنگینک را برای افراد با مزاج گرم آماده میکنند.
خواندن شعرهای حافظ یکی از رسم های جدا نشدنی برای شیرازی ها است.
حافظ خوانی به عنوان رسم همیشگی و کلی شب نشینان یلدا شده است.
فال سوزن هم یکی از رسوم همدانی ها در شب یلدا است به اینصورت که همه دور تا دور هم می نشینند
و پیرزنی به صورت مداوم شعر میخواند و دختر کوچکی هم بعد از تمام شدن هر شعر به یک تکه پارچه آب
نخورده و نبریده سوزن میزند و شعرهای پیرزن بنا بر ترتیب نشستن مهمان ها فال آنها میشود.
در همدان هم شب یلدا خوراکی های مخصوص شهر را که مربوط به آب و هوای آنجا هست میخورند.
در شهرهای ملایر و تویسرکان معمولی ترین خوراکی های موجود مانند کشمش و گردو و میز خورده میشود.
در اردبیل نیز در این شب دور هم جمع میشوند و تا نیمه های شب کنار هم مینشینند.
از جمله خوراکی هایی که در این شب رسم هست هندوانه ،انار،پرتقال،تخمه،ماهی،پلو و …. میباشد.
برا اساس آیین های قدیمی در این شهر نیز این شب را گرامی میدارند و با شعر خواندن ،قصه گویی،
فال گرفتن و خوردن آجیل و خوراکی شب را بیدار میمانند و شادی میکنند.
آنها میوه هایی را که در این شب میخورند به نوعی نمادی از خورشید میدانند مثل هندوانه،انار سرخ،
سیب سرخ و یا لیموی زرد.
قصه هایی همچون حسین کرد شبستری ، رستم و سهراب ، شیرین فرهاد به شعر خوانی از اشعار
دلنشین و معروف شامی کرمانشاهی در این شب در مجالس مردم کرمانشاه خوانده می شود و خوراکی هایی
از جمله مشکل گشا ، آجیل ، کا
در استان اصفهان از زمان قدیم آیین ها و رسومات ویژه ای برای برگزاری شب یلدا وجود داشته که در
حال حاضر نیز به صورت کم و بیش ادامه دارند.
رسومات اصفهانی های قدیم در آداب و رسوم شب یلدا در ایران اول از همه به این باورد دارد که زمستان
به دو بخش چله و چله کوچیکه تقسیم می شود.
زمان چله ی اول از اول شروع ماه دی تا ۱۰ماه بهمن است اما چله کوچیکه از ۱۰ بهمن آغاز می شود و
تا ۳۰ بهمن ماه نیز ادامه دارد.
البته آیین برگزاری شب چله در اصفهان به دو نام چله زری (مونث) و آداب و رسوم شب یلدا در
شهرهای مختلف ایران عمو چله (مذکر)! تقسیم می شود.
اگر شما هم برایتان این سوال پیش آمده است که چرا این ایام دارای جنسیت هستند باید در جواب بگوییم که؛
چون از گذشته تا به الان تمامی موجودات و اشیاء را بر اساس جنسیت مذکر و مونث و نر و ماده
تقسیم بندی می کرده اند، به این ایام هم جنسیت داده اند.
در حال کلی، اصفهانی ها ۲ شب را به عنوان شب چله برپا می کردند و آیین های مخصوص به این شب
را به جا می آوردند.
آیین برگزاری شب چله در اصفهان به صورت خانوادگی است.
در این شب، خانواده های اصفهانی با پهن کردن سفره ای با عنوان سفره ی شب چله این شب را جشن می گرفته اند.
مثلا اصفهانی ها، هندوانه را به‌عنوان نمادی کروی شکل از خورشید و قدرت درونش می دانند و
آن را سر سفره می آورند.
آذری ها از نظر آداب و رسوم شب یلدا در ایران یکی از مردمانی هستند که برای زنده نگه داشتن این شب
به یاد ماندنی برای خود آداب و رسوم ویژه ای دارند که در نوع خود بی نظیر است.
اکثر مردم آذربایجان در شب یلدا چیلله قارپیزی یا همان هندوانه ی شب چله می خورند و معتقدند
با خوردن هندوانه، لرز و سوز سرما به تنشان تاثیر نداشته و اصلا سرمای زمستان را تا آمدن
بهار حس نخواهند کرد.
در بیشتر شهرها و روستاهای آذربایجان شرقی هم رسم این است که کسانی که نامزد و یا
در شرف ازدواج هستند در دوران نامزدی در این شب برای همسران خود خوانچه یا طبق می فرستند.
جالب است بدانید که اقوام در هر چه بهتر بودن این خوانچه ها به خانواده های عروس و داماد کمک می کنند.
محتویات این خوانچه ها عبارتند از: شیرینی، پرتقال، سیب، انار، هندوانه، آیینه و پارچه که با پولک و تور.
هنگام غروب، زنان فامیل هدایایی به به منزل داماد می آورند و به رقص و پایکوبی می پردازند.
بعد از آن، طبق های آماده را بر سر افرادی که دعوت شده و مسئولیت بردن طبق را می پذیرند، می سپارند
و آن ها به سمت خانه ی عروس می روند.
بعد مادر عروس پس از تحویل طبق ها، هدایایی مانند پول، شیرینی، جوراب و دستمال به آن ها می دهد.
فردای این شب مادر دختر تمام طبق ها را در اتاق میهمان چیده و از زنان فامیل برای صرف میوه و شیرینی دعوت می کند.
اغلب مردم این خطه در شب چله؛ برنج، مرغ و آش شیر پخته و بعداز شام نیز از تنقلات موجود در
منزل شامل قاورقا یا گندم برشته با شاهدانه، آجیل، لبو، هویچ، حلوای گردو انواع میوه، خربزه،
هندوانه و خشکبارهایی چون انگور، بادام و سنجد میل می کنند.
بزرگ خانواده هم در حالی که با چاقو هندوانه را می برد، می گوید: قادا بلامیزی بو گئجه کوسَدوخ که به
این معنی است که بلایای خودمان را امروز بریدیم.
در آخر هم، بزرگان خانواده به نقل حکایات و داستان هایی از حماسه های ملی همچون:
اصلی و کرم، بایاتی خواندن و ضرب المثل می پردازند و شب را به پایان می رسانند.
کرمانشاه
آداب و رسوم شب یلدا در ایران و در بین مردم استان کرمانشاه، براساس آیینی کهن در این شب
بیدار می مانند تا با شعر خواندن، قصه گفتن، فال حافظ گرفتن و آجیل خوردن به شادی و پایکوبی می پردازند.
میوه هایی که دراین شب خورده می شود، همگی به گونه ای نمادی از خورشید هستند.
این میوه ها عبارتند از هندوانه ، انار سرخ، سیب سرخ و یا لیموی زرد.
در این شب قصه هایی از شیرین و فرهاد، رستم و سهراب، حکایت حسین کرد شبستری و خواندن اشعار زیبا
و دلنشین شامی کرمانشاهی در گذشته نقل مجالس شب یلدا در کرمانشاه بود، می پردازند.
در این شب خوردنی هایی از قبیل آجیل، راحت الحلقوم، مشکل گشا، شیرینی محلی به خصوص
نان پنجره ای، کاک و نان برنجی میل می نمایند.
یکی از آداب زیبایی که شب یلدا در استان کرمانشاه وجود دارد؛ گرفتن فال حافظ است
که مردم با اعتقادات خاص خود رهنمودهایش را چراغ راه مشکلات خود در زندگی قرار می دهند.
آداب و رسوم شب یلدا در ایران و در خراسان جنوبی، کمی متفاوت تر از نقاط دیگر برگزار می شود.
به طور مثال؛ یکی از آیین‌های ویژه شب یلدا در استان خراسان جنوبی برگزاری مراسم کف زدن است.
در این مراسم ریشه ی گیاهی به نام چوبک را که در خراسان به بیخ معروف است، در آب می خیسانند و
پس از چند بار جوشاندن، در ظرف بزرگ سفالی به نام تغار می ریزند.
مردان و جوانان فامیل با دسته ای از چوب‌های نازک درخت انار به نام دسته گز مایع مزبور را آن قدر
هم می زنند تا به صورت کف درآید.
توجه نمایید برای این که کف خوبی از این ماده حاصل شود باید این کار باید در محیط سرد صورت گیرد.
در نهایت کف آماده شده با مخلوط کردن شیره ی شکر آماده ی خوردن شده و با مغز گردو و پسته تزئین می شود
و برای پذیرایی مهمانان برده می شود.
جوان ترها این کف ها را قبل از این که قابل خوردن شوند، به سمت یکدیگر پرتاب می کنند و یا به سر و
روی هم می مالند و سپش به شادی می پردازند!
قزوینی ها نیز از نظر آداب و رسوم شب یلدا در ایران سبک خاص خودشان را دارند.
قزوینی ها ابتدا به دیدار بزرگ ترهای خود می روند و برای آن ها میوه های خشک و میوه های سرخ رنگ
که به ان ها شب چره می گویند، می برند زیرا از نظر آنان این کار شگون دارد.
در این شب اغلب مردم قزوین با خوردن سبزی پلو با ماهی دودی و سپس هندوانه، انار، انواع تنقلات
از جمله کشمش، گردو، تخمه، آجیل مشگل گشا و انجیر خشک، شب نشینی خود را به اولین
صبح زمستانی می رسانند.
به عقیده ی بانوان سالخورده ی قزوینی، اگر دراین شب ننه سرما گریه کند باران می بارد،
اگر پنبه های لحاف بیرون بریزد برف می آید و اگر گردنبند مراوریدش پاره شود، تگرگ می آید!
از نظر آداب و رسوم شب یلدا در ایران در استان مرکزی، خانواده ها معمولا به دور کرسی می نشینند و
در سینی های قدیمی مسی، انواع میوه و تنقلات به ویژه هندوانه، انگور، تخمه و نخودچی کشمش،
و خرما را میل می کردند.
بزرگ ترها و ریش سفیدان فامیل در این شب علاوه بر خواندن اشعار حافظ، سعدی و فردوسی خاطرات
و داستان های کهن ایران زمین را برای اعضای خانواده نقل می کنند.